بررسی آسیب ها و انحرافات اجتماعی از دیدگاه امام علی (ع)
مقدمه
آسیب های اجتماعی بحث ومطالعه درباره ی علل بیماری و عوارض و علائم غیر عادی است ،که درمباحث اجتماعی اختلال ها ،بی نظمی ها و نابسامانی ها ی اجتماعی رابا سه هدف عمده ی زیر بررسی می کند :
1.مطالعه وشناخت آسیب ها و علل پیدایش آن
2.پیشگیری از وقوع انواع انحرافات در جامعه با هدف بهسازی محیط زندگی جمعی
3.درمان انواع انحرافات با بکارگیری روشهای علمی واستفاده از شیوه های مناسب1
(1آقایی ،محمد رضا ـ1380،شماره12)
بنابراین ،مطا لعات آسیب شناسی اجتماعی با هدف تشکیل وتامین سه گانه شناسایی ،تشخیص و پیشگیری یادرمان صورت می گیرد که در برآیند آن ارائه پیشنهاد و راه حل های مناسب برای رفع افات و آسیب های اجتماعی و دفع آسیب های محتمل است.
بعد از تحولات رنسانس در اروپا ،علوم انسانی با شاخه های متعددی همچون جامعه شناسی به مرور زمان شکل گرفته وپدید امدند .
از آن زمان به بعد بود که علت یابی آسیب ها وانحرافات شکل آکادمیک به خود گرفت و اندیشمندان ومتفکران درباره ی علل وعوامل اختلال در نظم و نظام جامعه به ارائه ی نظرات وایده های خود پرداختند.
هم اکنون رشته جامعه شناسی با گرایش های متعدد ،عهده دار شناسایی وضعیت جامعه در حالتهای گوناگون است از همین روست که شاخه "جامعه شناسی انحرافات "سعی در شناسایی حالات بیمار گونه جامعه دارد تا با این شناخت به درمان آسیب هایی بپردازد که جامعه را از مسیر تعادل خارج می سازد.
بدون تردید اکثر نظریه پردازان این رشته علمی(آسیب شناسی اجتماعی)متفکران غربی می باشند که تئوری هاو نظرات آنان همواره مورد استفاده و بهره برداری قرار گرفته است.
آن چه زمینه انتخاب این موضوع را پدید آورد ،طرح این سؤال بود که آیا شخصیت های اسلامی نیز به انحرافات وآسیب هایی که تعادل جامعه را مختل می نماید ،توجه داشته اند.
حضرت علی علیه السلام به عنوان یکی از چهره های تابناک و برجسته است که سخنان رسا و جاودانه ای را از خود عرضه داشته اند که ذهن هر انسان متفکر و آزاده ای را چه مسلمان وچه غیر مسلمان را به خود مشغول می دارد.
بی شک هر جا سخن ازعدل و عدالت وداد ،به میان می آید امام علی (ع)به عنوان یک شا خص بزرگ مطرح می شود.همچنین در زمینه ی علم،عرفان ،عقل و....نیز ایشان سرآمد هستند.سخنان امیرالمؤمنین علی (ع) در گنجینه ای به نام نهج البلاغه گرد آمده است که پس از قرآن کریم دومین سرچشمه زلال وگوارای معارف الهی است.این کتاب،نمونه وبیانگر حکومت علوی ،یعنی حکومت عدل وعلم و فضیلت است.
بر همین اساس ،موضوع "بررسی آسیب ها وانحرافات اجتماعی از دیدگاه امام علی (ع)"برای این کار تحقیقی انتخاب گردید تا شاید راهگشایی باشدبرای دستیابی به علوم اسلامی که همواره مورد تاکید و سفارش رهبر انقلاب بوده است."امام خمینی ره"در همین خصوص می فرمایند برشما جوانان مسلمان،لازم است که در تحقیق وبررسی حقایق اسلام در زمینه های سیاسی،اقتصادی،اجتماعی و...اصالت های اسلامی رادر نظر گرفته وامتیازاتی که اسلام رااز همه مکاتب دیگر جدا می سازد فراموش نکنیم.مبادا قرآن مقدس وآئین نجات بخش اسلام را با مکاتب غلط ومنحرف کننده ای که از فکر بشر تراوش کرده است خلط نمایید.1
(1. امام خمینی،1361،جلد1)
چکیده
هدف ازاین مقاله دستیابی به اندیشه های امام علی (ع)پیرامون آسیب های اجتماعی است.
به دنبال این هدف پیش از بررسی نظریات گوناگون در مورد انحرافات و آسیب های اجتماعی با مبنا قرار دادن کتاب"نهج البلاغه" به گزینش سخنان امام علی(ع)پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شده است.
سپس عوامل متعددی همچون ظلم و ستم فتنه نفاق ترک امربه معروف ونهی از منکرپیمان شکنی فقروثروت اندوزی و.... بعنوان آسیب های مطرح شده توسط امام علی(ع) مورد بررسی قرار گرفت. پس از شناسایی این عوامل به راهکارهای ارائه شده از سوی امام علی (ع)در برخورد با این آسیب ها توجه گردیده است.
به دنبال آن مقایسه ای بین اندیشه های امام علی (ع) پیرامون آسیب ها ی اجتماعی ونظریات اندیشمندان و متفکران زیست شناسی روان شناسی وجامعه شناسی صورت گرفت.
نتیجه این دیدگاه ها ی امام علی(ع) تعارضی با متفکرین مطرح شده نداشته و از بسیاری جهات شبیه یکدیگر بوده
است.با این تفاوت که امام علی (ع) در شناخت ماهیت انحرافات وآسیب های اجتماعی همه ی عوامل فردی و اجتماعی زیستی وروانی را مورد توجه قرار داده و توجه به یک دسته از عوامل مانع از نادیده گرفتن سایر عوامل نگشته است .
فصل اول :
کلیات تحقیق
بیان مسئله
بطور کلی در بررسی وتحقیق پیرامون آسیب ها وانحرافات اجتماعی همواره به تئوری ها ونظرات اندیشمندان وجامعه شناسان غربی بر می خوریم که سعی در ارائه تعاریف مشخصی از انواع آسیب ها وانحرافات اجتماعی داشته اند وبه بررسی چگونگی ایجاد و شکل گیری آنها پرداخته و نهایتا راهکارهاییبرای جلوگیری ومبارزه با این آسیب ها ارائه داده اند. آنان کوشیده اند تا عواملی که باعث ناهمگونی و مانع ایجاد نظم اجتماعی گردیده را شناسایی نموده و به رفع ان ها اهتمام ورزند.
بدون شک انحرافات باعث فرسوده شدن و تحلیل رفتن تدریجی نیروی لازم برای شکوفایی و تجدیدحیات جامعه
می گردد،لذا بررسی و شناسایی و پیشگیری از آن یک عامل مهم درراه پیشرفت هر جامعه است.
در این تحقیق با مراجعه به آراء و نظرات امام علی (ع) در نهج البلاغه به این مسئله می پردازیم که:آیا امام علی(ع) در سخنان و نوشته هایشان به آسیب ها و انحرافات اجتماعی نیز پرداخته اند؟و آنها شامل چه مواردی می دانسته اند.
اهمیت و ضرورت تحقیق
"امام خمینی ره"پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکید بسیار زیادی در خصوص اسلامی شدن علوم انسانی ،بحث جامعه شناسی اسلامی و...داشته اند که متاسفانه کار چشمگیری در این زمینه انجام نگرفته است.
اما اکثر تئوری ها و نظریه های مربوط به آسیب ها و انحرافات اجتماعی توسط متفکرین و اندیشمندان غربی با توجه به شرایط زمانی و مکانی خاص آن مطرح شده است.
در این موقعیت زمانی که ما در آن زندگی می کنیم که سیل تهاجم فرهنگی غرب سعی در تخریب ریشه های اعتقادی - فکری مسلمانان خصوصاٌ نسل جوان را دارد مراجعه به منابع غنی اسلامی ما را در راه بازسازی جامعه ای منطبق بر معیارهای اسلامی و انسانی یاری خواهد داد.
الگو گرفتن از رفتارهای امام علی (ع) مستلزم شناخت صحیح اندیشه های آن حضرت است.
امام علی (ع) یکی از بزرگترین اندیشمندان و متفکران اسلامی و بشریت است و در زمینه های مختلف علمی،دارای آراء و دیدگاه های عمیق و ناب می باشند.و ایشان را باید بنیانگذار جامعه ای مدنی و سر شار از احترام به حقوق
مردمان و گسترش روحیه ی عدالت جویی و بسط عنصر معنویت در تمامی حالات و رفتارهای انسان دانست.1
(1. نهج البلاغه،ترجمه محمد عابدینی،ص 5)
اهداف تحقیق
هدف اصلی در این کار پژوهشی بررسی اندیشه ها و دیدگاه های امام علی (ع)در مورد آسیب های اجتماعی و همچنین بررسی راه های اصلاح انحرا فات از دیدگاه امام علی(ع) میباشد.
بطور کلی اهداف تحقیق عبارتند از:
1.از دیدگاه امام علی (ع) چه مواردی انحراف محسوب می گردد؟
2.انحرافات جه پیامدهایی برای جامعه خواهد داشت؟
3.علل بوجود آمدن انحرافات درجامعه چیست؟
4.امام علی (ع) چه راه هایی برای پیشگیری از این انحرافات پیشنهاد می کنند؟
کاربرد و نتایج تحقیق
روش بکار رفته در این تحقیق اسنادی یا کتابخانه ای می باشد پس قطعا نتایجی همچون تحقیقات میدانی و یا کاربردی در پی نخواهد داشت.
روش تحقیق
روش این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی نبوده و یک کار اسنادی و کتابخانه ای می باشد و جمع آوری اطلاعات از طریق تهیه فیش از کتب ومجلات گوناگون وسپس دسته بندی فیش ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها اساس کار را تشکیل می دهد.
محدودیت های تحقیق
در تحقیقات کتابخانه ای کمیت و کیفیت منابع مورد استفاده از اهمیت بسزایی برخوردار است که متأسفانه عدم وجود منابع کافی و همچنین عدم دسترسی به منابع موجود از موانع موجود بر سر راه این تحقیق بوده است.
بیان مفاهیم و توضیح پیرامون آن ها
آسیب شناسی اجتماعی:آسیب شناسی اجتماعی مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته شده است و مبتنی برنشانه هایی است که دانشمندان بین بیماری های عضوی و انحرافات اجتماعی قائل می شوند.1
(1. بروس کوئن،ترجمه غلامعباس توسلی،213)
هم چنین در تعریفی دیگر از آسیب شناسی چنین آمده است:
آسیب شناسی عبارت است از مطالعه ی بنیان کارکردهای نابسامان در علوم پزشکی به بیان دیگر مطالعه ی
فرآیند ها و علل امراض است.
البته همانطور که گاهی تشخیص دقیق مرض و تعیین فصل ممیز آن با تندرستی کاری است دشوار،به همان نحو جامعه شناسی که این اصطلاح را بکار گرفته وآسیب شناسی اجتماعی را عنوان کرده است در معرض وضعیت بهنجار و مطلوب حیات اجتماعی ـوضعیتی که انحراف از آن آسیب تلقی می شودـبا دشواری هایی مواجه خواهد
بود.بنابراین آسیب شناسی اجتماعی عبارت است از مطالعه ی نابسامانی و اختلال و عدم هماهنگی و تعادل در کارکردهای مربوط به کالبد حیات اجتماعی انسان ها آشکار است که اصطلاح آسیب شناسی ،از دیدگاهی کارکردی ،از علوم زیست شناختی به عاریت گرفته شده است :
اما در مباحث جامعه شناختی ،هدف آسیب شناختی اجتماعی را با تسامح شناخت کجرفتاری ،علل و عوامل ،انواع و پیامدهای آن می دانند کجرفتاری اجتماعی:تخطی وسر پیچی از قوانین اجتماعی کجرفتاری اجتماعی نامیده می شود.1
(1. رحمت الله صدیق سروستانی1386، 11ـ10 )
انحراف:لغت انحراف هم بطورعام به معنی میل کردن ،برگشتن،کشف کردن و... است.
انحرافات اجتماعی:هر گونه رفتاری است که با انتظارات جامعه یا یکی از گروه های مشخص درون جامعه منطبق و هماهنگ نباشد. بعبارت دیگر انحرافات اجتماعی ،پیروی نکردن از هنجارهاست و هنگامی رخ می دهد که فرد یا گروهی معیارهای جامعه را رعایت نکنند.
انحرافات به دو دسته تقسیم می شوند:
1.انحرافاتی که مجازات قانونی در پی دارند وجرم محسوب می شوند.
2.انحرافاتی که مجازات رسمی به آن ها تعلق نمی گیرد.1
(1. بروس کوئن،غلامعباس توسلی، ص213)
